در اندیشه دینی کمک به نیازمندان، درماندگان و گرفتاران عرصه‌ای است که هر فردی اذن ورود به آن ندارد مگر آنکه خداوند توفیق آن را نصیب فرد کند. از این روست که امام حسین(ع) در یک روایت فرمود: «بدانید که نیازمندی‌های مردم به شما از نعمت‌های الهی بر شماست؛ پس، از این نعمت‌ها خسته نشوید که هر آینه به سوی دیگران سوق یابد؛ اِعلَموا اَنَّ حَوائِجَ النّاسِ اِلَیکُم مِن نِعَمِ اللهِ عَلَیکُم، فَلا تَمَلُّوا النِّعَمَ فَتُحَوَّلَ اِلی غَیرِکُم» (مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۰۹) از این جهت وقتی خداوند توفیق یاری‌رسانی به نیازمندان را نصیب هر فردی می‌کند، باید شب و روز شکر کند که او را واسطه این کار قرار داده و برای خدمتگزاری به همنوعان پسندیده است.
در عین حال خداوند ثواب‌های زیادی برای این عمل در نظر گرفته است. امام صادق(ع) در اهمیت و ثواب رفع گرفتاری مؤمنین فرمود: «هر مؤمنی که گرفتاری مؤمنی را بر طرف کند، خداوند هفتاد گرفتاری دنیا و آخرت را از وی دور می‌کند؛ اَیُّما مُؤمِنٍ نَفَّسَ عَن مُؤمِنٍ کُربَةً ، نَفَّسَ اللَّهُ عَنهُ سَبعینَ کُربَةً مِن کُرَبِ الدُّنیا و کُرَبِ یَومِ القیامَةِ» (مستدرک الوسائل ، ج ۱۲، ص۴۱۳)
از دیگر سو آیات فراوانی از قرآن درباره لزوم کمک‌رسانی به دیگران و ثواب این عمل وجود دارد؛ آیات مربوط به انفاق و صدقات جزو این دسته آیاتند؛ مثلاً خداوند در آیه۷ سوره طلاق در این رابطه می‌فرماید: «لِیُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْرًا؛ بر توانگر است که از دارایى خود هزینه کند و هر که روزى او تنگ باشد باید از آنچه خدا به او داده خرج کند خدا هیچ کس را جز [به قدر] آنچه به او داده است تکلیف نمىکند خدا به‌زودى پس از دشوارى آسانى فراهم مىکند». همچنین در وصف ثواب انفاق اموال در مسیر الهی می‌فرماید: «مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی سَبیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ؛ کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند همانند بذری هستند که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه، یکصد دانه باشد و خداوند آن را برای هر کس بخواهد (و شایستگی داشته باشد) دو یا چند برابر می‌کند و خدا (از نظر قدرت و رحمت) وسیع و (به همه چیز) داناست.» / بقره۲۶۱
کمک مالی همراه با حفظ آبرو
مرحوم کلینی رحمه الله و برخی دیگر از بزرگان رضوان الله تعالی علیهم به نقل از یسع بن حمزه رحمه الله – که یکی از اصحاب حضرت علی بن موسی الرضا علیهما السلام است – حکایت نموده است که: «روزی از روزها، در مجلس آن حضرت، در جمع بسیاری از اقشار مختلف مردم حضور داشتم، که پیرامون مسائل حلال و حرام از آن حضرت پرسش می کردند و حضرت جواب یکایک آنها را به طور کامل و فصیح بیان می فرمودند. در این میان، شخصی بلند قامت وارد شد؛ و پس از ادای سلام، حضرت را مخاطب قرار داد و اظهار داشت یا ابن رسول الله! من از دوستان شما و از علاقه مندان به پدران بزرگوار و عظیم الشأن شما اهل بیت (علیهم السلام) می باشم؛ و اکنون مسافر مکه معظمه هستم، که پول و آذوقه سفر خود را از دست داده ام؛ و در حال حاضر چیزی برایم باقی نمانده است که بتوانم به دیار و شهر خود بازگردم. چناچه مقدور باشد، مرا کمکی نما تا به دیار و وطن خود مراجعت نمایم؛ و چون مستحق صدقه نیستم، هنگام رسیدن به منزلِ خود آنچه را که به من لطف نمائید، از طرف شما به فقراء، در راه خدا صدقه می دهم؟
حضرت فرمود: بنشین، خداوند مهربان، تو را مورد رحمت خویش قرار دهد و سپس مشغول صحبت با اهل مجلس گشت و پاسخ مسأله های ایشان را بیان فرمود. هنگامی که مجلسِ بحث و سؤال و جواب به پایان رسید و مردم حرکت کرده و رفتند، من و سلیمان جعفری و یکی دو نفر دیگر نزد حضرت باقی ماندیم. امام علیه السلام فرمود: اجازه می دهید به اندرون روم؟ سلیمان جعفری گفت: قدوم شما مبارک باد، شما خود صاحب اجازه هستید. بعد از آن، حضرت از جای خود برخاست و به داخل اتاقی رفت؛ و پس از آن که لحظاتی گذشت، از پشت در صدا زد و فرمود: آن مسافر خراسانی کجاست؟ شخص خراسانی گفت: من اینجا هستم. حضرت دست مبارک خویش را از بالای درب اتاق دراز نمود و فرمود: بیا، این دویست درهم را بگیر و آن را کمک هزینه سفر خود گردان و لازم نیست که آن را صدقه بدهی.
| پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هرکس خدمتى و یا کار نیکى را دور از چشم و دید دیگران انجام دهد، خداوند متعال ثواب هفتاد حجّ به او عطا مى نماید؛ و هرکس کار زشت و قبیحى را آشکارا انجام دهد، خوار و ذلیل مى گردد. |
پس از آن، امام علیه السلام فرمود: حال، زود خارج شو، که همدیگر را نبینیم. چون مسافر خراسانی پول ها را گرفت، خداحافظی کرد و سپس از منزل حضرت بیرون رفت، امام علیه السلام از آن اتاق بیرون آمد و کنار ما نشست. سلیمان جعفری اظهار داشت: یا ابن رسول الله! جان ما فدایت باد، چرا چنین کردی و خود را مخفی نمودی؟!
حضرت علی بن موسی الرّضا علیهما السلام فرمودند: چون نخواستم که آن شخص غریب نزد من سرافکنده گردد و احساس ذلّت و خواری نماید.
سپس در ادامه فرمایش خود افزودند: آیا نشنیده ای که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هر کس خدمتی و یا کار نیکی را دور از چشم و دید دیگران انجام دهد، خداوند متعال ثواب هفتاد حجّ به او عطا می نماید؛ و هر کس کار زشت و قبیحی را آشکارا انجام دهد، خوار و ذلیل می گردد.»[۱]
انفاق تمام اموال به فقرا
زمانی که حضرت در خراسان بودند، در روز عرفه ای، تمام اموال خود را به فقرا انفاق نمودند. «فضل بن سهل» به او اعتراض کرد و عرضه داشت: این خسارت و زیان است. حضرت در جواب فرمود: «بَلْ هُوَ الْمَغْنَمُ لا تَعُدَنَّ مَغْرَماً مَا ابْتَغَیتَ بِهِ أَجْراً وَ کَرَما؛ بلکه مفید و سود آور است. هرگز خسارت نشمار آنچه را که به عنوان اجر (الهی) و یا کرم و بخشش داده ای.»[۲] این حدیث علاوه بر اینکه نشان می دهد گاه حضرت تمام اموالش را در راه خدا به فقرا انفاق می کرد، ارائه دهندۀ خط فکری عمیق این مکتب؛ درباره انفاق و کمک به فقرا است و آن اینکه انفاق خسارت نیست، از دست دادن نیست بلکه ذخیره سازی آن در جایی مطمئن است؛ لذا حضرت سجاد علیه السلام قبل از انفاق دست خود را می بوسید؛ چون در واقع انفاق را به دست خدا داده است و قرآن نیز می فرماید: «وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیرٍ فَلِأَنْفُسِکُمْ؛ آنچه از خیر (و مال) انفاق می کنید، برای خود شما [ذخیره شده] است.»[۳]
————————————————————————————–
پی نوشت ها:
[۱]- وسایل الشیعه (آل البیت (علیهم السلام))ج ۹، ص ۴۵۷. (فقال علیه السلام مخافة ان اری ذل السوال فی وجهه لقضائی حاجته اما سمعت حدیث رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): المستتر بالحسنة تعدل سبعین حجه و المذیع با السیئه مخذول و المستتر بها مغفور له)
[۲]- بحارالانوار، ج ۴۹، ص ۱۰۰.
[۳]- بقره / ۲۷۲.
امام هشتم حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا علیه‌السلام:
حریص و شتابان باشید برای “قضای حوائج مومنان” و “شادکامی قلبی آنان” و “دفع هرگونه بدی و دور کردن ناگواری‌ها از آنان”، زیرا که پس از واجبات، هیچ کاری نزد خدای بزرگ، برتر از شاد کردن مؤمنان نیست.
متن حدیث:
قال الامام الرضا علیه السلام: و احرصوا علی قضاء حوائج المؤمنین و ادخال السرور علیهم، و دفع‌المکروه عنهم، فانه لیس شیئی من الاعمال عندالله- عز وجل- بعدالفرائض افضل من ادخال السرور علی المؤمنین.
“فقه‌الرضا – علی بن‌بابویه- ص۳۳۹ – بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۳۴۷”
نظرات بسته شده است